Hayatımız boyunca kelimelere başvurmadan neredeyse hiçbir düşünceyi sürdüremeyiz. Hepimizin kabul edeceği gibi dil oldukça soyut kavramları barındırırken kendisi de doğrudan dış dünyada bulunan bir cisim olmadığı için soyuttur. Peki ama hem bu ifadeler hem de dilin kendisi bedensel etkileşimlerden doğuyor olabilir mi? Yani zannettiğimizden daha somut bir temeli olabilir mi? Bu eğitim, dilin yalnızca soyut ve zihinsel değil; bedene, duyulara ve çevreyle etkileşime dayanan yönlerini odağına alıyor. Bedenlenmiş biliş perspektifinden yola çıkarak, dili anlamanın ve kullanmanın altında yatan deneyimleri, metaforları ve duyu-motor süreçleri birlikte inceleyeceğiz. Kuramsal yaklaşımlar ile deneysel bulguları bir araya getiren bu program, özellikle dil, biliş ve felsefe kesişimiyle ilgilenen herkese hitap ediyor.
Dil, zihnin en önemli bileşenlerinden biri olması dolayısıyla bedenlenmiş biliş tartışmalarının belki de en sıcak cephelerinden biridir. Bu eğitim programı, dilin yalnızca beyinde olup biten soyut süreçler olmadığını, bedensel ve duyusal deneyimlerle inşa edildiğini savunan bedenlenmiş biliş ve ilişkili olduğu diğer düşünce programlarına odaklanır. Bilişsel bilimde 90’ların sonunda ortaya çıkıp giderek artan biçimde benimsenen ve yepyeni açılımlarla gelişen bu yaklaşım, klasik temsilci ve işlemlemeselci modellere karşı bir pozisyon alırken, bedenin, çevresel bağlamın, duyu-motor sistemlerin, duyuşsal ve içgörüsel içeriğin bilişsel süreçlerdeki belirleyici rolünü vurgular. Bu eğitimde bedenlenmiş bilişin temel ilkeleri hem felsefi hem de deneysel temellere dayanarak ele alınacak; ardından bedenlenmiş biliş bakış açısı ile dile odaklanılacaktır. Bu kapsamda bedenlenmiş semantik, bedensel edimbilim, kavramsal metafor kuramı, çok kipli (multimodal) dil işlemleme, simülasyon kuramları ve durum modelleri gibi bedenlenmiş yaklaşımlar; deneysel kanıtlar, güncel tartışmalar, eleştiriler ve gelecek projeksiyonları ışığında incelenecektir. Katılımcılar bu alanlara özgü temel kavram ve kuramları felsefi ve psikolojik temelleri ile öğrenmenin yanı sıra, bedenlenmiş biliş/dil perspektifinin yazın, çeviri, dil eğitimi, dil teknolojileri ve büyük dil modelleri gibi alanlardaki uygulamalarına dair örneklerle tanışacaktır. Eğitim, özellikle linguistics, psychology, bilişsel bilim, zihin felsefesi ve dil felsefesi gibi alanlara ilgi duyanlar için tasarlanmıştır.
Eğitmenimiz Alper Kumcu (PhD), lisans ve yüksek lisans eğitimini Hacettepe Üniversitesi Mütercim-Tercümanlık Bölümü’nde tamamlamış, ardından psikoloji alanında ikinci yüksek lisans ve doktora derecelerini University of Birmingham’da almıştır. Doktora tezinde dilin mekânsal temsilleri ve bellekteki bedensel simülasyonları incelemiştir. Halen Hacettepe Üniversitesi’nde araştırmalarını sürdüren Kumcu, dil, bellek ve bedenlenmiş biliş konularını psikodilbilimsel ve veri bilimi perspektiflerinden ele almakta; deneysel araştırma tasarımı, göz izleme, istatistiksel modelleme ve veri görselleştirme konularında uzmanlaşmıştır. Ulusal ve uluslararası dergilerde yayımlanmış çalışmaları bulunan Kumcu, aynı zamanda çeşitli yüksek lisans tezlerine danışmanlık yapmakta, hakemlik ve editörlük görevlerini sürdürmektedir. 2019 yılında Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Bilim Teşvik Ödülü’ne layık görülmüştür. Açık, şeffaf ve yeniden üretilebilir bilimi savunmakta; disiplinlerarası araştırmanın geleceğe yön vereceğine inanmaktadır.
Eğitim 1, 8, 15, 22 Temmuz Salı günleri akşam saat 19:30-22:30 arasında çevrimiçi olarak Zoom uygulaması üzerinden gerçekleşecek. Toplamda yaklaşık 12 saat sürecek.
1. Oturum — Bedenlenmiş Bilişe Giriş: Kuramsal Arka Plan (1 Temmuz)
- Bilişsel bilimde işlemlemeselci paradigmalar
- Bedenlenmiş bilişe geçiş: eleştiriler ve gereklilik
- Fenomenolojik temeller (Husserl ve Merleau-Ponty) ve ekolojik yaklaşımlar (Gibson)
- Duyu, beden, hareket ve çevrenin bilişteki rolü
- Bedenlenme türleri: zayıf ve güçlü bedenlenme
Eğitimin ilk haftasında yolculuğumuza kuramsal bir arka planla başlayacağız. Bu derste önce zihni, bilgisayar gibi işleyen sembolik bir sistem olarak ele alan klasik bilişsel modelleri tanıyacak, ardından bu modellere yöneltilen eleştiriler ve bedenin bilişteki merkezi rolünü savunan yeni yaklaşımların neden gerekli olduğunu tartışacağız. Bu kapsamda bedeni deneyim ve anlamın taşıyıcısı olarak gören fenomenoloji ile görsel algının organizmanın çevreyle doğrudan etkileşimi içinde üretildiğini savunan ekolojik algı kuramına değineceğiz. Son olarak bedenlenmenin farklı derecelerini, duyu, hareket, beden ve çevresel bağlamın düşünme süreçleri ve bilişsel işlevlerdeki rolünün zorunlu ya da destekleyici olması gibi ayrımlar bağlamında tartışacağız.
2. Oturum — Bedenlenmiş Dil: Kavramlar, Metaforlar ve İmgeler (8 Temmuz)
- Bedenlenmiş dil – bilişsel bir dışa yükleme mekanizması olarak dil
- Dilde zaman, uzam, hareket, duyular ve duygular
- Kavramsal Metafor Kuramı: zihinsel imgeler, kavramsal alanlar ve beden metaforları
- Dilin duyu-motor kökenleri ve bedenlenmiş anlambilim
- Bedenlenmiş edimbilim ve söylem
Eğitimin ikinci haftasında bedenlenmiş dil kavramını ve sınırlarını tanımlayacak; duyu-motor deneyimlerin ve duyguların dile nasıl yansıdığını örnekler üzerinden tartışacağız. Ayrıca dili, yayılmış biliş ekseninde, bilişsel dışa yüklemede bir destek mekanizması olarak değerlendireceğiz. Ardından soyut kavramların somut bedensel deneyimlerle metaforik çerçeveler üzerinden kavramsallaştırıldığını savunan Kavramsal Metafor Kuramı’nı öğrenecek ve bu kuram çerçevesinde günlük dilde sıkça karşılaştığımız metaforların düşünce yapımızı nasıl şekillendirdiğini inceleyeceğiz. Dilde anlamın oluşumunda duyu-motor sistemlerin rolünü inceleyerek anlamın yalnızca soyut zihinsel temsillerle değil, bedensel simülasyonlarla da üretildiğini göreceğiz. Son olarak hem kullanıma ve bağlama göre değişen anlamın oluşumunda hem de söylemin üretimi ve yorumlanması sırasında bedenin (jest, mimik, duruş, mekânsal konumlanma) ve duyu-motor deneyimlerin rolünü inceleyeceğiz.
3. Oturum — Bedenlenmiş Dil Kullanımı: Nöro(dil)bilim ve Deneysel Bulgular (15 Temmuz)
- Simülasyon kuramları ve durum modelleri
- fMRI, EEG ve göz izleme ile yapılan bedenlenmiş dil araştırmaları
- Zihinsel simülasyon ve motor sistem aktivasyonu
- Dil işlemleme ve hareketin etkileşimi: eylem-tümce uyumu etkisi
- Çok kipli (multimodal) biliş ve dil işleme
Üçüncü haftamızda bedenlenmiş dilin deneysel boyutunu ele alacağız. Simülasyon kuramları ve durum modelleri aracılığıyla zihnin anlam oluşturma sürecinde bedensel deneyimleri nasıl yeniden canlandırdığını inceleyeceğiz. Ardından, fMRI, EEG, göz izleme, galvanik deri tepkisi, elektromiyografi gibi yöntemlerle yapılan araştırmalardan elde edilen bulgulara odaklanarak, dilsel uyaranların duyu-motor sistemde yarattığı aktivasyonu, geleneksel nörodilbilim modelleri ile karşılaştırmalı olarak değerlendireceğiz. Dil işlemleme sırasında beden ve duruşun anlam oluşturma sürecine etkilerini örneklerle tartışacak, çok kipli (multimodal) biliş ve dil işlemleme bağlamında görsel, işitsel ve motor modalitelerin nasıl bütünleştiğini yine deneysel kanıtlar ve olası iletişim senaryoları ile irdeleyeceğiz.
4. Oturum — Uygulamalar ve Eleştiriler: Bedenlenmiş Dilin Sınırları ve Geleceği (22 Temmuz)
- Diller arası bedenlenmiş kavram aktarımı ve iki dillilikte bedenlenme
- Bedenlenme ve büyük dil modelleri: bedensiz sistemler bedenlenmiş olabilir mi?
- Eleştiriler ve değerlendirmeler: tüm biliş bedenlenmiş midir ya da bir orta-yol var mı?
- Bedenlenmiş dilin geleceği: dil eğitimi ve çeviri teknolojileri, beyin-bilgisayar arayüzleri
- Katılımcılarla tartışma ve değerlendirme
Bedenlenmiş biliş ve dil yolculuğumuz sona ererken bu yaklaşımların farklı alanlardaki uygulamalarına ve yaklaşımlara yöneltilen eleştirilere odaklanacağız. Diller arası bedenlenmiş kavram aktarımını iki dillilik bağlamında örnekler üzerinden tartışacak, büyük dil modellerindeki bedenlenmeyi “bedensiz sistemler bedenlenmiş olabilir mi?” sorusu çerçevesinde sorgulayacağız. Tüm bilişin bedenlenmiş olup olmadığına dair tartışmaları soyut kavramların ışığında ele alarak bu konuda ortaya atılan hem uç hem de orta-yol görüşlere yakından bakacağız. Ardından, bedenlenmiş dil yaklaşımının dil eğitimi, çeviri teknolojileri ve beyin-bilgisayar arayüzleri gibi güncel ve geleceğe yönelik uygulama alanlarındaki potansiyel katkılarını değerlendirecek, dersin sonunda tüm katılımcılarla genel bir tartışma ve değerlendirme oturumu gerçekleştireceğiz.
Eğitimin ücreti kişi başı KDV dahil 1600 TL’dir. Ödeme bilgileri, başvurusu onaylanan katılımcılar ile en kısa zamanda paylaşılacaktır.
